Wiedza i świadomość studentów na temat
komunikacji alternatywnej
W procesie badawczym
uczestniczyły Monika Białas (Michalak), Kamila Grabowska, Hanna Musik i
Magdalena Sojka, które czynnie uczestniczyły we wszystkich etapach procesu
badawczego.
Priorytetem badania było porównanie wiedzy studentów pedagogiki oraz
studentów innych kierunków na temat komunikacji alternatywnej z osobami
niewidomymi.
Badania miały na celu ukazanie istoty, zakresu i powagi problemu związanego z
możliwością komunikacji osób pełnosprawnych z osobami niewidomymi, a dokładniej
miały one ukazać wiedzę wyżej wymienionych osób na owy temat. Próba badawcza
wynosiła 100 osób
z wyszczególnieniem dwóch grup: studenci pedagogiki (50 osób); studenci
pozostałych kierunków (50 osób). Dobór próby badawczej był celowy.
Dnia 12 kwietnia sformułowano założenia badawcze (po uprzednim zapoznaniu
się literaturą przedmiotu) oraz skonstruowano narzędzie badawcze. Narzędziem
badawczym był kwestionariusz do badania wiedzy studentów na temat komunikacji
alternatywnej. Kwestionariusz do badania składał się z 15 pytań, w tym trzy
pytania miały charakter otwarty.
Od 26 kwietnia do 10
maja 2013r. trwał drugi etap badawczy, czyli proces zbierania danych. Miejscem
zbierania danych była Dąbrowa Górnicza. Analiza danych trwała przez okres
21dni, tj. od 10 maja do 31 maja 2013r.
W niniejszej pracy
studenci innych kierunków nazywane są także, jako „inne kierunki”, natomiast
studenci pedagogiki, jako pedagodzy lub „pedagogika”.
W badaniu zdecydowaną
większość stanowiły kobiety (pedagodzy 88%, inne kierunki 64%). Płeć męska rozkładała się następująco:
pedagodzy - 12%, inne kierunki - 36%.
Wśród studentów
pedagogiki dominowała specjalność zintegrowana edukacja wczesnoszkolna
i
wychowane przedszkolne (44%), resocjalizacja 32%, pedagogika opiekuńczo -
wychowawcza 20% oraz pedagogika - asystent osoby niepełnosprawnej 4%.
Wśród studentów innych
kierunków można nadmienić takie kierunki: zarządzanie (68%), bezpieczeństwo
narodowe (12%), filologa angielska (2%), matematyka (8%), zdrowie (2%)
publiczne oraz psychologia (8%).
W głównej mierze
ankietowani byli na IV roku studiów (54%),a
co za tym idzie
ich wiek często przekraczał 23 lata.
Pytanie pierwsze
dotyczyło rozumienia przez studentów pojęcia „komunikacja”. Zarówno osoby
studiujące pedagogikę jak i inne kierunki w zdecydowanej większości przez owy
termin pojmują, jako proces porozumiewania się. Obie grupy badawcze niemalże
w 100% (92%) opowiedziały się za powyższą odpowiedzią. Dla przyszli absolwentów pedagogiki jak i
pozostałych kierunków komunikacja w najmniejszym stopniu oznacza „łączność”,
bowiem tylko dwie osoby (4%) nie studiujących pedagogiki i tylko jedna osoba
będąca na tym kierunku wskazała tą odpowiedź. Interesujące jest, iż za „wymianą
zdań” obstali wyłącznie studenci innych kierunków, a niżeli pedagogika – 4%.
Analogicznie wygląda sytuacja z odpowiedzią „nawiązywanie kontaktów”, którą
zaznaczyły trzy osoby studiujące pedagogikę. Odpowiedzi były w pewnym zakresie
synonimami, dlatego też można przypuszczać, iż osoby poddane badaniu wybierały
wariant najbardziej im znany,
z którym najbardziej się utożsamiają. Może to wynikać z kierunku i specjalności
podjętej przez studentów.
Kolejne pytanie
nawiązywało do pojmowania przez badane osoby terminu „alternatywa”. Zarówno
największa ilość pedagogów jak i pozostałych studentów zaznaczyło odpowiedź
„opcję”. Pomimo, iż obie grupy wskazały wyżej wymienioną odpowiedź należy
zwrócić uwagę na 50% różnicę pomiędzy obiema populacjami, gdyż pedagodzy
odpowiedzieli w ten sposób w 82%, natomiast inni studenci raptem w 32%. Drugą
najbardziej popularną odpowiedzią był termin „możliwość” – pedagodzy 12%,
pozostali studenci – 24%. Taka sama
ilość osób nie studiujących pedagogikę (tj. 24%) zaznaczyła odpowiedź
„odmianę”. 4% studentów kierunków odmiennych, a niżeli pedagogika przyznało, iż
nie wiedzą co oznacza pojęcie alternatywa. Może to wzbudzać powinien niepokój,
gdyż owy termin powinien być wpisany w słownik każdej studiującej osoby.
Pytanie trzecie było
jakby połączeniem obu poprzednich zapytań, a mianowicie nawiązywało do postrzegania wyrażenia
„komunikacja alternatywna”. Obie grupy podobnie postrzegają ową terminologię,
jako typ „komunikacji zamiennej”, gdyż 80% pedagogów zaznaczyło tą odpowiedź,
natomiast pozostałe osoby - 76%.
Pozostałe osoby studiujące inne kierunki niż pedagogika wskazały również
odpowiedź „możliwość odmiennej wymiany zdań” (24%). Pedagodzy tylko w 2%
odpowiedzieli w ten sposób, gdyż 18% tej grupy
zaznaczyło również wariant „nawiązywanie kontaktów w różny sposób”. Owe
odpowiedzi są poniekąd tożsame z wariantami zaznaczanymi w pytaniu numer jedne
czy dwa, gdyż na wyrażenie „komunikacja alternatywna” mieszczą się dwie
składowe – „komunikacja” oraz „alternatywa”.
Kolejne pytanie miało
na celu wyjaśnienie, dlaczego stosuje się niewerbalne metody komunikacji?
Większość studentów pedagogiki (54%) zaznaczyło odpowiedź „brak innej
możliwości porozumiewania się”, natomiast inni studenci opowiedzieli w znacznej
mierze
za „barierą językową” (54%). Znikoma ilość pedagogów wybrała inny wariant,
wskazując
na „niepełnosprawność” (2%) oraz „osoby głuchonieme” (4%). Owy wybór tychże
studentów, może wynikać z faktu, iż mają oni przewidziane w siatce zajęć na
studiach między innymi taki przedmiot jak „pedagogika specjalna”, na którym
omawiane są tematy związane
z niewerbalną metodą komunikacji.
Odpowiedzi w pytaniu
piątym rozłożyły się niemalże jednoznacznie, gdyż 92% studentów pedagogiki i
86% pozostałych studentów, stwierdzili, iż Polacy nie posiadają dostatecznej
wiedzy na temat komunikacji alternatywnej. Owe dane są niepokojące, bowiem
zarówno w naszym jak i innych społeczeństwach funkcjonują osoby z różnymi
dysfunkcjami, które mogą mieć z tego tytułu trudności w porozumiewaniu się z
osobami trzecimi. Nieznajomość podstaw komunikacji alternatywnej przez osoby
pełnosprawne nie wpływa dobrze na poprawę owego stanu.
Pytanie szóste ukazało,
jak wielkie są braki polskiego społeczeństwa w zakresie znajomości form
komunikacji alternatywnej – aż 80% studentów innych kierunków nie zna żadnych
rodzajów owej komunikacji. Niemniej zastanawiający może być fakt, iż wśród
pedagogów, którzy powinni być wyposażeni w wiedzę na omawiany temat, również
mają
w tym zakresie braki (4%).
Wśród studentów, którzy
jednak takową wiedzę posiadają prym wiedzie metoda zwana „językiem migowym”
(pedagodzy – 96%, studenci pozostałych kierunków – 20%). Godne uwagi jest to,
iż osoby innych kierunków nie zadeklarowały znajomości innych form komunikacji
alternatywnej, natomiast pedagodzy wybrali również takie odpowiedzi jak:
MAKATON (8%); PSC (10%); fonogesty (6%). Pedagodzy również zaznaczyli i wpisali
taką metodę jak „język migany” (14%), co świadczy o ich wiedzy dotyczącej
rozróżnienia języka miganego od migowego. Owa rozbieżność w znajomości form
komunikacji alternatywnej może być spowodowana różnicą w charakterze
poszczególnych studiów (np. studia humanistyczne, społeczne, ścisłe).
Kolejne pytanie miało
charakter otwarty. Owe zapytanie dotyczyło wyjaśnienia przez studentów
zaznaczonych przez nich form komunikacji alternatywnej, a dokładniej na czym
polegają. Studenci „innych kierunków” najczęściej uznali, że język migowy
to:„porozumiewanie się poprzez palce. Słowa zostają zastąpione przez gesty rąk i
odbiorca również odpowiada gestem rąk”. Równie często pojawiała się następująca
wypowiedź „przekazywanie osobie niesłyszącej informacji przez odpowiednie ruchy
rąk i palców”.
Jak więc widać studenci zwrócili uwagę iż istotą owej formy komunikacji alternatywnej
jest użycie rąk oraz palców zamiast słów w procesie porozumiewania się. Ich
niewiedza na temat różnorodności form komunikacji alternatywnej, tak jak to
było zaznaczone we wcześniejszej analizie odpowiedzi ankietowanych, może
wynikać z braku specjalistycznych przedmiotów
w ich siatce godzin na studiach. Z kolei studenci pedagogiki oprócz wyżej
wymienionych cech języka migowego uwzględnili również taką prawidłowość jak:
„język migowy posiada swoją swoistą gramatykę i związany jest tez pantomimą”.
Tylko jeden student pedagogiki pomylił język migowy z językiem miganym,
przypisujące temu pierwszemu cechy drugiego. Studenci pedagogiki, którzy jednak
rozróżnili język migowy i migany zwrócili uwagę,
iż w tym drugim istotną rolę odgrywają oprócz gestów odgrywają również słowa
(14%). Osoby, które zadeklarowały znajomość MAKATON’U i PCS’U jednogłośnie
stwierdziły,
iż owa komunikacja oparta jest na znakach graficznych. Dwóch studentów z
trzech, którzy uznali, iż fonogesty nie są im obce, podkreśliło istotę, iż w
owej formie oprócz głośnego mówienia występują ruchy wyłącznie jednej ręki. Jak
widać z powyższego wiedza studentów pedagogiki na temat form komunikacji
alternatywnej jest dość szeroka. Dwóch studentów
z owego kierunku zadeklarowało znajomość takich form jak: MAKATON, PCS, język
migowy, fonogesty oraz język migany. Należy zaznaczyć , iż w obu przypadkach
był to osoby studiujące specjalność Asystent Osoby Niepełnosprawnej. Ponadto
należy zaznaczyć,
iż wiedza zdobyta na omawiany temat może wynikać z przedmiotów
specjalistycznych, które występują na kierunku pedagogika (w zależności od
specjalności mogą to być takie przedmioty np. jak: pedagogika specjalna,
podstawy języka migowego).
Następne pytanie badało, czym przede
wszystkim należy się kierować w wyborze formy komunikacji alternatywnej.
Studenci pedagogiki uznali, iż przede wszystkim należy brać pod uwagę
możliwości osoby trzeciej (34%), natomiast studenci innych kierunków
za najważniejsze kryterium wyboru uznali jej wiek (30%). Na uwagę zasługuje fakt,
iż tylko dwoje studentów (4%) innych kierunków wskazało, że rodzaj deficytu
osoby trzeciej powinien odgrywać główną rolę w wyborze formy komunikacji
alternatywnej.
Tylko osoby studiujące inne kierunki wskazały, iż ważnym kryterium w wyborze
tychże form jest płeć osoby trzeciej - tj. 24%. Własne umiejętności w
posługiwaniu się formami komunikacji alternatywnej jest ważnym elementem dla
studentów pedagogiki tj. 36%, natomiast dla studentów innych kierunków - 16%.
Wśród ankietowanych studentów pedagogiki tylko 6% napisało, iż wszystkie
elementy, które zostały wskazane w kafeterii należy brać pod uwagę. W owym
pytaniu ciężko wskazać jedną prawidłową odpowiedź, bowiem wszystkie wyżej
wymienione elementy odgrywają ogromną rolę w wyborze odpowiedniej formy komunikacji
alternatywnej. Należy jednak nadmienić, iż prym w wyborze formy komunikacji
alternatywnej powinien wieść rodzaj deficytu osoby trzeciej,
a najmniejszą rolę odgrywa tu jej płeć.
Pytanie dziewiąte
badało opinię studentów na temat, czy polskie prawo pomaga osobom posługującym
się komunikacją alternatywną? Analizując odpowiedzi można zauważyć, iż ponad
80% studentów innych kierunków uznało, że polskie prawo nie pomaga tymże
osobom. Natomiast studenci pedagogiki uznali, iż prawo polskie wspiera osoby posługujące
się komunikacją alternatywną - 74%. W tym pytaniu na uwagę zasługuje
rozbieżność zdań na omawiany temat, może to wynikać z braku wiedzy lub być
związane
z odmiennością zdań na owy temat. Studenci
obu grup, którzy uznali, iż polskie prawo pomaga osobie posługującej się
komunikacją alternatywną wskazali na takie formy
jak: szkoły specjalne, szkoły dla niedowidzących/ niewidzących/
niedosłyszących/ niesłyszących, specjalne ośrodki, dofinansowanie/ ulgi od
rządu państwa. Z 37 studentów pedagogiki, którzy stwierdzili, iż prawo polskie
wspomaga osoby z różnymi deficytami, aż 25 studentów podkreśliło, iż
przysługuje im własny asystent np. który będzie pomagał im podczas robienia
notatek podczas zajęć na uczelni.
W pytaniu dziesiątym
łączna suma odpowiedzi przekracza próg 100%, gdyż dopuszczalne było zaznaczenie
przez ankietowanego więcej niż jednej odpowiedzi.
Pytanie to miało na celu wskazanie, kogo studenci uznają za użytkowników
komunikacji alternatywnej. Odpowiedzi osób studiujących pedagogikę i inne
kierunki znacznie się różniły, wręcz nie można wskazać żadnych podobieństw.
Udzielane przez nich odpowiedzi znajdują się na dwóch przeciwległych biegunach,
a potwierdzają to następujące dane: dla studentów pedagogiki użytkownicy
komunikacji alternatywnej to - głuchoniemi (96%), a następnie niemowy (62%), natomiast dla studentów innych
kierunków - niedowidzący (90%),
a następnie niedosłyszący (42%). Pedagodzy najrzadziej zaznaczali odpowiedz:
niewidomi 2%, niedowidzący 2%, niesłyszący 6%, z kolei studenci pozostałych
kierunków: głuchoniemi 4%, niewidomi 16%, niemowy 18% i niesłyszący 30%. Jak więc wdać paradoksalnie to co najczęściej
zaznaczała jedna grupa, dla drugiej dysfunkcje te były „mało znaczące”,
a mianowicie zestawiając skrajne dane można zauważyć rozbieżność w opinii
ankietowanych osób:
Należy również
podkreślić iż 13 pedagogów uznało, że użytkownikami komunikacji alternatywnej
są wszystkie wyżej wymienione osoby.
Kolejne pytanie badało
świadomość studentów na temat występowania problemów wśród użytkowników
komunikacji alternatywnej. Pytanie to również umożliwiło ankietowanym wyboru
więcej niż jednej odpowiedzi. Jak wynika z wykresu rozbieżność opinii wśród
ankietowanych jest ogromna. Może być to związane między innymi z własnym
doświadczeniem, doświadczeniem osób bliskich, płcią, wiekiem, miejscem
zamieszkania, przejawianą empatią, a zwłaszcza z podjętym i realizowanym
kierunkiem studiów oraz ich poziomem.
Pytanie dwunaste miało
na celu ukazanie jak studenci rozumieją termin „komunikacja wspomagająca”.
Studenci innych kierunków w największej mierze zwrócili uwagę, iż jest
to „dodatkowa pomoc w procesie porozumiewania się” (42%), czy też „wspieranie
wymiany dań” (40%) - istotne jest, iż tylko owi studenci zaznaczyli tę
odpowiedź. Studenci pedagogiki niemalże jednomyślnie stwierdzili, iż przez
wyżej wymieniony termin należy rozumieć „dodatkową pomoc w procesie
porozumiewania się” (94%). Wyniki te ukazują,
iż obie grupy w sposób prawidłowy rozumieją ową terminologię.
Następne pytanie
nawiązywało do ogólnej znajomości czy też wyobrażeń związanych z wybranymi
symbolami graficznymi pochodzącymi z
Programu Językowego MAKATON. Cztery pierwsze symbole zarówno dla
studentów pedagogik jak i innych kierunków nie stanowiły żadnego problemu i
zostały właściwie rozpoznane i opisane, to znaczy:
-
symbol graficzny nr 1 został utożsamiony
z czynnością spania;
Źródło: http://amslogopeda.pl
-
symbol graficzny nr 2 z czynnością picia
(32% pedagogów i 40% studentów innych kierunków utożsamili owy obrazek z czynnością
spożywana posiłków);
Źródło:
http://amslogopeda.pl
-
symbol graficzny nr 3 ze śpiewaniem,
Źródło:
http://amslogopeda.pl
-
symbol graficzny nr 4 z zażywaniem
kąpieli.
Źródło: http://amslogopeda.pl
Jedynie symbol
graficzny nr 5 przysporzył pewnych trudności, gdyż zaledwie 44% studentów pedagogiki i 38% studentów
innych kierunków prawidłowo rozpoznali owy symbol (podnoszenie się).
Źródło:
http://amslogopeda.pl
Dla 36% pedagogów i 28%
pozostałych ankietowanych owy symbol graficzny oznaczał „wstawanie”. Z kolei
20% studentów pedagogiki i 34% studentów
innych kierunków uznało, iż owy symbol przedstawia „plecy”. Różnorodność
interpretacji ostatniego symbolu graficznego zapewne wynika z braku stosowania
i codziennego kontaktu z tą formą
komunikacji alternatywnej. Jednakże symbole w owym programie są stosunkowo
proste i nie powinny przysparzać większych problemów w ich interpretacji.
Pytanie czternaste
miało za zadanie rozstrzygnąć czy ankietowani potrafią posługiwać się
jakimikolwiek formami komunikacji alternatywnej. Niestety otrzymane wyniki
jednoznacznie przedstawiają, iż obie grupy takowej umiejętności nie posiadają
(pedagodzy 74%, pozostali studenci 86%).
Jedynie 14% osób nie
będących pedagogami zna język migowy, jest to jedyna forma komunikacji
alternatywnej, którą ta grupa zadeklarowała. Z kolei pedagodzy w największej
merze posługują się językiem migowym (24%), językiem miganym (8%), MAKATON’EM (4 %) i PCS’EM (2%). Pomimo, iż
pedagodzy, którzy znają i posługują się jakąkolwiek
formą komunikacji alternatywnej, stanowią zaledwie 26%, ukazali w tej
dziedzinie wszechstronność, ponadto dane ukazują, iż część z nich zna więcej
niż jedną formę tejże komunikacji.
Ostatnie pytanie miało
charakter otwarty i ukierunkowane było na dodatkowe zapoznanie się z uwagami,
opinią odnośnie tematyki ankiety osób poddanych badaniu, jednakże nikt z tej
formy nie skorzystał.
