Wiedza i świadomość studentów na temat komunikacji alternatywnej - badanie

Wiedza i świadomość studentów na temat

komunikacji alternatywnej

W procesie badawczym uczestniczyły Monika Białas (Michalak), Kamila Grabowska, Hanna Musik i Magdalena Sojka, które czynnie uczestniczyły we wszystkich etapach procesu badawczego.

Priorytetem badania było porównanie wiedzy studentów pedagogiki oraz studentów innych kierunków na temat komunikacji alternatywnej z osobami niewidomymi.
Badania miały na celu ukazanie istoty, zakresu i powagi problemu związanego z możliwością komunikacji osób pełnosprawnych z osobami niewidomymi, a dokładniej miały one ukazać wiedzę wyżej wymienionych osób na owy temat. Próba badawcza wynosiła 100 osób
z wyszczególnieniem dwóch grup: studenci pedagogiki (50 osób); studenci pozostałych kierunków (50 osób). Dobór próby badawczej był celowy.

Dnia 12 kwietnia sformułowano założenia badawcze (po uprzednim zapoznaniu
się literaturą przedmiotu) oraz skonstruowano narzędzie badawcze. Narzędziem badawczym był kwestionariusz do badania wiedzy studentów na temat komunikacji alternatywnej. Kwestionariusz do badania składał się z 15 pytań, w tym trzy pytania miały charakter otwarty.

Od 26 kwietnia do 10 maja 2013r. trwał drugi etap badawczy, czyli proces zbierania danych. Miejscem zbierania danych była Dąbrowa Górnicza. Analiza danych trwała przez okres 21dni, tj. od 10 maja do 31 maja 2013r.

W niniejszej pracy studenci innych kierunków nazywane są także, jako „inne kierunki”, natomiast studenci pedagogiki, jako pedagodzy lub „pedagogika”.

W badaniu zdecydowaną większość stanowiły kobiety (pedagodzy 88%, inne kierunki 64%).  Płeć męska rozkładała się następująco: pedagodzy - 12%, inne kierunki - 36%.

Wśród studentów pedagogiki dominowała specjalność zintegrowana edukacja wczesnoszkolna
i wychowane przedszkolne (44%), resocjalizacja 32%, pedagogika opiekuńczo - wychowawcza 20% oraz pedagogika - asystent osoby niepełnosprawnej 4%.

Wśród studentów innych kierunków można nadmienić takie kierunki: zarządzanie (68%), bezpieczeństwo narodowe (12%), filologa angielska (2%), matematyka (8%), zdrowie (2%) publiczne oraz psychologia (8%).

W głównej mierze ankietowani byli na IV roku studiów (54%),a  co za tym idzie
ich wiek często przekraczał 23 lata.

Pytanie pierwsze dotyczyło rozumienia przez studentów pojęcia „komunikacja”. Zarówno osoby studiujące pedagogikę jak i inne kierunki w zdecydowanej większości przez owy termin pojmują, jako proces porozumiewania się. Obie grupy badawcze niemalże
w 100% (92%) opowiedziały się za powyższą odpowiedzią.  Dla przyszli absolwentów pedagogiki jak i pozostałych kierunków komunikacja w najmniejszym stopniu oznacza „łączność”, bowiem tylko dwie osoby (4%) nie studiujących pedagogiki i tylko jedna osoba będąca na tym kierunku wskazała tą odpowiedź. Interesujące jest, iż za „wymianą zdań” obstali wyłącznie studenci innych kierunków, a niżeli pedagogika – 4%.
Analogicznie wygląda sytuacja z odpowiedzią „nawiązywanie kontaktów”, którą zaznaczyły trzy osoby studiujące pedagogikę. Odpowiedzi były w pewnym zakresie synonimami, dlatego też można przypuszczać, iż osoby poddane badaniu wybierały wariant najbardziej im znany,
z którym najbardziej się utożsamiają. Może to wynikać z kierunku i specjalności podjętej przez studentów.

Kolejne pytanie nawiązywało do pojmowania przez badane osoby terminu „alternatywa”. Zarówno największa ilość pedagogów jak i pozostałych studentów zaznaczyło odpowiedź „opcję”. Pomimo, iż obie grupy wskazały wyżej wymienioną odpowiedź należy zwrócić uwagę na 50% różnicę pomiędzy obiema populacjami, gdyż pedagodzy odpowiedzieli w ten sposób w 82%, natomiast inni studenci raptem w 32%. Drugą najbardziej popularną odpowiedzią był termin „możliwość” – pedagodzy 12%, pozostali studenci – 24%.  Taka sama ilość osób nie studiujących pedagogikę (tj. 24%) zaznaczyła odpowiedź „odmianę”. 4% studentów kierunków odmiennych, a niżeli pedagogika przyznało, iż nie wiedzą co oznacza pojęcie alternatywa. Może to wzbudzać powinien niepokój, gdyż owy termin powinien być wpisany w słownik każdej studiującej osoby.

Pytanie trzecie było jakby połączeniem obu poprzednich zapytań, a mianowicie  nawiązywało do postrzegania wyrażenia „komunikacja alternatywna”. Obie grupy podobnie postrzegają ową terminologię, jako typ „komunikacji zamiennej”, gdyż 80% pedagogów zaznaczyło tą odpowiedź, natomiast pozostałe osoby -  76%. Pozostałe osoby studiujące inne kierunki niż pedagogika wskazały również odpowiedź „możliwość odmiennej wymiany zdań” (24%). Pedagodzy tylko w 2% odpowiedzieli w ten sposób, gdyż 18% tej grupy
zaznaczyło również wariant „nawiązywanie kontaktów w różny sposób”. Owe odpowiedzi są poniekąd tożsame z wariantami zaznaczanymi w pytaniu numer jedne czy dwa, gdyż na wyrażenie „komunikacja alternatywna” mieszczą się dwie składowe – „komunikacja” oraz „alternatywa”.

Kolejne pytanie miało na celu wyjaśnienie, dlaczego stosuje się niewerbalne metody komunikacji? Większość studentów pedagogiki (54%) zaznaczyło odpowiedź „brak innej możliwości porozumiewania się”, natomiast inni studenci opowiedzieli w znacznej mierze
za „barierą językową” (54%). Znikoma ilość pedagogów wybrała inny wariant, wskazując
na „niepełnosprawność” (2%) oraz „osoby głuchonieme” (4%). Owy wybór tychże studentów, może wynikać z faktu, iż mają oni przewidziane w siatce zajęć na studiach między innymi taki przedmiot jak „pedagogika specjalna”, na którym omawiane są tematy związane
z niewerbalną metodą komunikacji.

Odpowiedzi w pytaniu piątym rozłożyły się niemalże jednoznacznie, gdyż 92% studentów pedagogiki i 86% pozostałych studentów, stwierdzili, iż Polacy nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat komunikacji alternatywnej. Owe dane są niepokojące, bowiem zarówno w naszym jak i innych społeczeństwach funkcjonują osoby z różnymi dysfunkcjami, które mogą mieć z tego tytułu trudności w porozumiewaniu się z osobami trzecimi. Nieznajomość podstaw komunikacji alternatywnej przez osoby pełnosprawne nie wpływa dobrze na poprawę owego stanu.

Pytanie szóste ukazało, jak wielkie są braki polskiego społeczeństwa w zakresie znajomości form komunikacji alternatywnej – aż 80% studentów innych kierunków nie zna żadnych rodzajów owej komunikacji. Niemniej zastanawiający może być fakt, iż wśród pedagogów, którzy powinni być wyposażeni w wiedzę na omawiany temat, również mają
w tym zakresie braki (4%).

Wśród studentów, którzy jednak takową wiedzę posiadają prym wiedzie metoda zwana „językiem migowym” (pedagodzy – 96%, studenci pozostałych kierunków – 20%). Godne uwagi jest to, iż osoby innych kierunków nie zadeklarowały znajomości innych form komunikacji alternatywnej, natomiast pedagodzy wybrali również takie odpowiedzi jak: MAKATON (8%); PSC (10%); fonogesty (6%). Pedagodzy również zaznaczyli i wpisali taką metodę jak „język migany” (14%), co świadczy o ich wiedzy dotyczącej rozróżnienia języka miganego od migowego. Owa rozbieżność w znajomości form komunikacji alternatywnej może być spowodowana różnicą w charakterze poszczególnych studiów (np. studia humanistyczne, społeczne, ścisłe).

Kolejne pytanie miało charakter otwarty. Owe zapytanie dotyczyło wyjaśnienia przez studentów zaznaczonych przez nich form komunikacji alternatywnej, a dokładniej na czym polegają. Studenci „innych kierunków” najczęściej uznali, że język migowy
to:„porozumiewanie się poprzez palce. Słowa zostają zastąpione przez gesty rąk i odbiorca również odpowiada gestem rąk”. Równie często pojawiała się następująca wypowiedź „przekazywanie osobie niesłyszącej informacji przez odpowiednie ruchy rąk i palców”.
Jak więc widać studenci zwrócili uwagę iż istotą owej formy komunikacji alternatywnej jest użycie rąk oraz palców zamiast słów w procesie porozumiewania się. Ich niewiedza na temat różnorodności form komunikacji alternatywnej, tak jak to było zaznaczone we wcześniejszej analizie odpowiedzi ankietowanych, może wynikać z braku specjalistycznych przedmiotów
w ich siatce godzin na studiach. Z kolei studenci pedagogiki oprócz wyżej wymienionych cech języka migowego uwzględnili również taką prawidłowość jak: „język migowy posiada swoją swoistą gramatykę i związany jest tez pantomimą”. Tylko jeden student pedagogiki pomylił język migowy z językiem miganym, przypisujące temu pierwszemu cechy drugiego. Studenci pedagogiki, którzy jednak rozróżnili język migowy i migany zwrócili uwagę,
iż w tym drugim istotną rolę odgrywają oprócz gestów odgrywają również słowa (14%). Osoby, które zadeklarowały znajomość MAKATON’U i PCS’U jednogłośnie stwierdziły,
iż owa komunikacja oparta jest na znakach graficznych. Dwóch studentów z trzech, którzy uznali, iż fonogesty nie są im obce, podkreśliło istotę, iż w owej formie oprócz głośnego mówienia występują ruchy wyłącznie jednej ręki. Jak widać z powyższego wiedza studentów pedagogiki na temat form komunikacji alternatywnej jest dość szeroka. Dwóch studentów
z owego kierunku zadeklarowało znajomość takich form jak: MAKATON, PCS, język migowy, fonogesty oraz język migany. Należy zaznaczyć , iż w obu przypadkach był to osoby studiujące specjalność Asystent Osoby Niepełnosprawnej. Ponadto należy zaznaczyć,
iż wiedza zdobyta na omawiany temat może wynikać z przedmiotów specjalistycznych, które występują na kierunku pedagogika (w zależności od specjalności mogą to być takie przedmioty np. jak: pedagogika specjalna, podstawy języka migowego).

Następne pytanie badało, czym przede wszystkim należy się kierować w wyborze formy komunikacji alternatywnej. Studenci pedagogiki uznali, iż przede wszystkim należy brać pod uwagę możliwości osoby trzeciej (34%), natomiast studenci innych kierunków
za najważniejsze kryterium wyboru uznali jej wiek (30%). Na uwagę zasługuje fakt, iż tylko dwoje studentów (4%) innych kierunków wskazało, że rodzaj deficytu osoby trzeciej powinien odgrywać główną rolę w wyborze formy komunikacji alternatywnej.
Tylko osoby studiujące inne kierunki wskazały, iż ważnym kryterium w wyborze tychże form jest płeć osoby trzeciej - tj. 24%. Własne umiejętności w posługiwaniu się formami komunikacji alternatywnej jest ważnym elementem dla studentów pedagogiki tj. 36%, natomiast dla studentów innych kierunków - 16%. Wśród ankietowanych studentów pedagogiki tylko 6% napisało, iż wszystkie elementy, które zostały wskazane w kafeterii należy brać pod uwagę. W owym pytaniu ciężko wskazać jedną prawidłową odpowiedź, bowiem wszystkie wyżej wymienione elementy odgrywają ogromną rolę w wyborze odpowiedniej formy komunikacji alternatywnej. Należy jednak nadmienić, iż prym w wyborze formy komunikacji alternatywnej powinien wieść rodzaj deficytu osoby trzeciej,
a najmniejszą rolę odgrywa tu jej płeć.

Pytanie dziewiąte badało opinię studentów na temat, czy polskie prawo pomaga osobom posługującym się komunikacją alternatywną? Analizując odpowiedzi można zauważyć, iż ponad 80% studentów innych kierunków uznało, że polskie prawo nie pomaga tymże osobom. Natomiast studenci pedagogiki uznali, iż prawo polskie wspiera osoby posługujące się komunikacją alternatywną - 74%. W tym pytaniu na uwagę zasługuje rozbieżność zdań na omawiany temat, może to wynikać z braku wiedzy lub być związane
z  odmiennością zdań na owy temat. Studenci obu grup, którzy uznali, iż polskie prawo pomaga osobie posługującej się komunikacją alternatywną wskazali na takie formy
jak: szkoły specjalne, szkoły dla niedowidzących/ niewidzących/ niedosłyszących/ niesłyszących, specjalne ośrodki, dofinansowanie/ ulgi od rządu państwa. Z 37 studentów pedagogiki, którzy stwierdzili, iż prawo polskie wspomaga osoby z różnymi deficytami, aż 25 studentów podkreśliło, iż przysługuje im własny asystent np. który będzie pomagał im podczas robienia notatek podczas zajęć na uczelni.

W pytaniu dziesiątym łączna suma odpowiedzi przekracza próg 100%, gdyż dopuszczalne było zaznaczenie przez ankietowanego więcej niż jednej odpowiedzi.
Pytanie to miało na celu wskazanie, kogo studenci uznają za użytkowników komunikacji alternatywnej. Odpowiedzi osób studiujących pedagogikę i inne kierunki znacznie się różniły, wręcz nie można wskazać żadnych podobieństw. Udzielane przez nich odpowiedzi znajdują się na dwóch przeciwległych biegunach, a potwierdzają to następujące dane: dla studentów pedagogiki użytkownicy komunikacji alternatywnej to - głuchoniemi (96%), a następnie  niemowy (62%), natomiast dla studentów innych kierunków - niedowidzący (90%),
a następnie niedosłyszący (42%). Pedagodzy najrzadziej zaznaczali odpowiedz: niewidomi 2%, niedowidzący 2%, niesłyszący 6%, z kolei studenci pozostałych kierunków: głuchoniemi 4%, niewidomi 16%, niemowy 18% i niesłyszący 30%.  Jak więc wdać paradoksalnie to co najczęściej zaznaczała jedna grupa, dla drugiej dysfunkcje te były „mało znaczące”,
a mianowicie zestawiając skrajne dane można zauważyć rozbieżność w opinii ankietowanych osób:

Należy również podkreślić iż 13 pedagogów uznało, że użytkownikami komunikacji alternatywnej są wszystkie wyżej wymienione osoby.

Kolejne pytanie badało świadomość studentów na temat występowania problemów wśród użytkowników komunikacji alternatywnej. Pytanie to również umożliwiło ankietowanym wyboru więcej niż jednej odpowiedzi. Jak wynika z wykresu rozbieżność opinii wśród ankietowanych jest ogromna. Może być to związane między innymi z własnym doświadczeniem, doświadczeniem osób bliskich, płcią, wiekiem, miejscem zamieszkania, przejawianą empatią, a zwłaszcza z podjętym i realizowanym kierunkiem studiów oraz ich poziomem.

Pytanie dwunaste miało na celu ukazanie jak studenci rozumieją termin „komunikacja wspomagająca”. Studenci innych kierunków w największej mierze zwrócili uwagę, iż jest
to „dodatkowa pomoc w procesie porozumiewania się” (42%), czy też „wspieranie wymiany dań” (40%) - istotne jest, iż tylko owi studenci zaznaczyli tę odpowiedź. Studenci pedagogiki niemalże jednomyślnie stwierdzili, iż przez wyżej wymieniony termin należy rozumieć „dodatkową pomoc w procesie porozumiewania się” (94%).  Wyniki te ukazują, iż obie grupy w sposób prawidłowy rozumieją ową terminologię.

Następne pytanie nawiązywało do ogólnej znajomości czy też wyobrażeń związanych z wybranymi symbolami graficznymi pochodzącymi z  Programu Językowego MAKATON. Cztery pierwsze symbole zarówno dla studentów pedagogik jak i innych kierunków nie stanowiły żadnego problemu i zostały właściwie rozpoznane i opisane, to znaczy:

-        symbol graficzny nr 1 został utożsamiony z czynnością spania;

Źródło: http://amslogopeda.pl

-        symbol graficzny nr 2 z czynnością picia (32% pedagogów i 40% studentów innych kierunków utożsamili owy obrazek z czynnością spożywana posiłków);

Źródło: http://amslogopeda.pl

-        symbol graficzny nr 3 ze śpiewaniem, 

Źródło: http://amslogopeda.pl

-        symbol graficzny nr 4 z zażywaniem kąpieli.

Źródło: http://amslogopeda.pl

Jedynie symbol graficzny nr 5 przysporzył pewnych trudności, gdyż zaledwie  44% studentów pedagogiki i 38% studentów innych kierunków prawidłowo rozpoznali owy symbol (podnoszenie się). 

Źródło: http://amslogopeda.pl

Dla 36% pedagogów i 28% pozostałych ankietowanych owy symbol graficzny oznaczał „wstawanie”. Z kolei 20% studentów pedagogiki  i 34% studentów innych kierunków uznało, iż owy symbol przedstawia „plecy”. Różnorodność interpretacji ostatniego symbolu graficznego zapewne wynika z braku stosowania i  codziennego kontaktu z tą formą komunikacji alternatywnej. Jednakże symbole w owym programie są stosunkowo proste i nie powinny przysparzać większych problemów w ich interpretacji.

Pytanie czternaste miało za zadanie rozstrzygnąć czy ankietowani potrafią posługiwać się jakimikolwiek formami komunikacji alternatywnej. Niestety otrzymane wyniki jednoznacznie przedstawiają, iż obie grupy takowej umiejętności nie posiadają (pedagodzy 74%, pozostali studenci 86%).

Jedynie 14% osób nie będących pedagogami zna język migowy, jest to jedyna forma komunikacji alternatywnej, którą ta grupa zadeklarowała. Z kolei pedagodzy w największej merze posługują się językiem migowym (24%), językiem miganym (8%),  MAKATON’EM (4 %) i PCS’EM (2%). Pomimo, iż pedagodzy, którzy znają i posługują się jakąkolwiek
formą komunikacji alternatywnej, stanowią zaledwie 26%, ukazali w tej dziedzinie wszechstronność, ponadto dane ukazują, iż część z nich zna więcej niż jedną formę tejże komunikacji.

Ostatnie pytanie miało charakter otwarty i ukierunkowane było na dodatkowe zapoznanie się z uwagami, opinią odnośnie tematyki ankiety osób poddanych badaniu, jednakże nikt z tej formy nie skorzystał.